گویشهای لُری لرستان
گویشهای لُری لرستان
چهار نمونه از رباعیات بابا طاهر
گویشهای لُری
نزدیک‌ترین گویشهای ایرانی به زبان فارسی هستند.زبان لری همانند زبان فارسی نواده‌ای از زبان پارسی میانه است و واژه‌های آن همانندی بسیاری با فارسی دارد.. ریشه زبانهای ایرانی لری-بختیار مانند زبان فارسی به پارسی میانه(پهلوی ساسانی) و از طریق پارسی میانه به پارسی باستان(زبان هخامنشیان) برمیگردد[ ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد که چیرگی زبانهای ایرانی در منطقه کنونی لرستان در تاریخ باستان از سوی ناحیه پارس صورت گرفته و نه از سوی ناحیه مادزبان‌شناسانی دیگر لری را یک پیوستار زبانی از گویشهای ایرانی جنوب غربی بین گونه‌های فارسی و کردی دانسته‌اند،که میان مردم لُر در غرب و جنوب غرب ایران رایج است و خود از سه گویش جدا تشکیل می‌شود که عبارتند از گویش لرستانی، بختیاری و لری جنوبی (کهگیلویه و ممسنی و بویراحمدی) و در دو سوی پیوستار با انواعی از زبانهای کردی و فارسی شانه به شانه‌است.به عبارت دقیق تر این خانواده یک گروه جدا اما مرتبط از چند زیر گروه پیوسته از ایلات و طوایف است، شناخته شده‌ترین این گروهها عبارتند از فیلی یا لر کوچک و بختیاری، بویراحمد، کهگیلویه و ممسنی (چهار گروه اخیر لر بزرگ را تشکیل میدهند). فیلی بیشتر به پیشکوه و پشتکوه تقسیم می شود، چند گروه کوچکتر دیگر هم هستند
گمان‌های غیر زبان‌شناسان
| در مورد درستی موضوعات ذکرشده در این مقاله اختلاف‌نظر وجود دارد. |
نام گویش لری در کتابهای تاریخی قدیمی نیامده‌است و ظاهرا گویش مردمان این ناحیه گویشی از زبان پهلوی در نظر گرفته شده‌است. پیش از بررسی‌های زبان‌شناسی نوین، برخی نویسندگان بر پایه حدس، گویش لُری را با زبانهای کردی تبار مربوط می‌دانستند. برای نمونه دهخدا در لغت نامه دهخدا، لر (و یا لور) را نام عشیرتی بزرگ از عشایر کرد می‌داند:
| گروهی از اکراد در کوههای میان اصفهان و خوزستان و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد لر خوانند و هم لرستان و لور گویند |
یا دکتر پرویز ناتل خانلری گویشهای لری و بختیاری را نزدیک به زبان کردی گمان برده‌است و در این خصوص می نویسد : « در کوهستان بختیاری و قسمتی از مغرب استان فارس ایلهای بختیاری و ممسنی و بویراحمدی به گویشهایی سخن می‌گویند که با کردی خویشاوندی دارد، اما با هیچیک از شعبه‌های آن درست یکسان نیست، و میان خود آنها نیز ویژگی‌ها و دگرگونی هایی وجود دارد که هنوز با دقت حدود و فواصل آنها مشخص نشده‌است. اما معمول چنین است که همه گویشهای بختیاری و لری را جزو یک گروه بشمارند
بر پایه گمانی دیگر از میان تمام اقوام آریایی لرها از نظر سازمان زبانی رابطه تنگاتنگی با کرد زبانان و فارس زبانان دارند در حالیکه برخی پژوهشگران بیان داشته‌اند که لرها از کردها منشعب می شوند. اما برخی دیگر از پژوهشگران معتقدند که لرها از قدیم الایام گروهی مستقل بوده‌اند گرچه از دو همسایه فرهنگی خویش تاثیر پذیرفته‌اند.[ گرچه لرها از نظر زبانی آشکارا با فارسی مرتبط هستند اما کارشناسان در این باره اختلاف نظر دارند که لری و فارسی از فارسی باستان منشعب شده‌اند یا از فارسی میانه ، لری همچنین با کردی مرتبط می‌باشد این ارتباط در گویشهای شمالی لری بیشتر نمودار است. گویشهای لری یک پیوستار زبانی هستند مابین دو قطب فارسی و کردی
گویشهای لُری
چهارمیلیون نفز عضو «ایل لر» به حساب می‌آیند که زبان لری را متفاوت از یکدیگر صحبت می‌کنند. یک الگوی دیگر گویشهای لری را به سه زبان تقسیم می‌کند که عبارت است از: لرستانی، بختیاری و لری جنوبیگویش لری یکی از گویشهای گروه غربی زبانهای ایرانی به شمار می‌آید.یک الگوی دیگر گویشهای لری را به ۴ دسته تقسیم کرد است که عبارت است از
- لری شمالی
- لری میانی
- لری جنوبی
- لری کوزماری
جغرافیای گویش لُری
گروهی از آریایی‌ها پس از حرکت از خاستگاه شمالی خود سرتاسر نوار غربی را درنوردید تا به دریای پارس رسید. در این کوچ، دسته‌هایی در سرتاسر نوار غربی از شمال تا جنوب در بخشهای گوناگون ایران پراکن ه شدند، از همین روی پیوندهایی میان گویشهای کنونی در استانهای کردستان ، کرمانشاه ، ایلام، لرستان ، چهار محال و بختیاری ، کهگیلویه و بویراحمد و بخش هایی از خوزستان ، اصفهان و فارس دیده می‌شود. منطقه جغرافیای استفاده از این زبان جنوب غربی خاک ایران امروزی را در بر می‌گیرد. به گمان پرویز ناتل خانلری، گویشهای لری در برگیرنده گستره وسیعی از واژگان زبان پار میانه و بکارگیری فراوان آنها بصورت زنده در محاورات روزمره می‌باشد.به طور دقیق تر می توان گویشهای لری را به مناطق جغرافیایی زیر تقسیم کرد
۱ . لرهای بختیاری : استان چهار محال و بختیاری ، قسمت اعظم خوزستان، شرق لرستان و قسمتهایی از استان اصفهان.
۲ . لرهای ثلاثی : بروجرد ، ملایر ، نهاوند ، تویسرکان و بخش هایی از کنگاور و شازند.
۳ . لرهای ممسنی و رستم : نورآباد ممسنی ، شهرستان رستم قسمتهایی از کازرون و استان بوشهر.
۴ . لرهای کهکیلویه و بویراحمدی : استان کهکیلویه و بویراحمد ، دیلم و گناوه در استان بوشهر و قسمتهایی از خوزستان.
۵ . لرهای فیلی : خرم‌آباد ، دورود ، دوره ،اندیمشک ، پلدختر، دره شهر، دهلران ، لوشان ، وقسمتهایی از شوش و قزوین
گویشوَران لُری
مردمان بخش‌هایی از لرستان، همدان، ایلام،خوزستان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، فارس و بوشهر به گویشهای گوناگونی از گویشهای لری صحبت می‌کنند. گویش بروجردی در شمال لرستاندر مناطق بروجرد و دورود و بخش هایی از استان همدان از جمله ملایر و سربند اراک دیده می‌شود .گویش سیلاخوری، در روستاهای دشت سیلاخور محدوده بروجرد تا دورود به کار می‌رود و تفاوت چندانی با لری خرم‌آبادی ندارد. لری پشتکوهی در ایلام دیده می‌شود و فیلی در ایلات جنوب و جنوب غرب لرستان کاربرد دارد.لری بویر احمدی نیز در ناحیهٔ استان کهگیلویه و بویراحمد و همچنین لری ممسنی در ممسنی، رستم و بخشهای دیگری در استان فارس و بوشهر وجود دارند.